Η θεωρητική βάση του ΕΠΣ-ξγ

5.1. Επισκόπηση νοητικών διεργασιών και ρήματα που τις αποδίδουν

Οι γνωστικές διεργασίες αποτελούν δραστηριότητες/λειτουργίες παραγωγής/οικοδόμησης της γνώσης και της μάθησης. Με άλλα λόγια, οι γνωστικές διεργασίες μας ενεργοποιούνται ενώ μαθαίνουμε.

επικοινωνώ με – εξετάζω – εικονογραφώ - ακούω προσεκτικά – διαβάζω – ανταποκρίνομαι – περιγράφω – πειραματίζομαι – διερευνώ – παρατηρώ – καταγράφω - ερευνώ (με ερωτηματολόγιο) – συζητώ – εξερευνώ – φαντάζομαι – προβλέπω - ερευνώ  (βιβλιογραφικά) - εξετάζω (οπτικά)

Α) Βιώνοντας το γνωστό

Πρόκειται για δραστηριότητες που αναδεικνύουν τις προσωπικές εμπειρίες των μαθητών, την προηγούμενη γνώση τους, το κοινωνικό τους υπόβαθρο, τα προσωπικά ενδιαφέροντα και τα κίνητρα μάθησής τους.

Για τη διεργασία αυτή, ο εκπαιδευτικός αναζητά τρόπο να εντοπίσει τι σχετικό γνωρίζουν ήδη οι μαθητές του για το συγκεκριμένο μαθησιακό αντικείμενο.

Ειδική περιγραφή γνωστικής διεργασίας και ρήματα που την αποδίδουν

Οι μαθητές αναστοχάζονται τις εμπειρίες, τα ενδιαφέροντά τους και τις απόψεις τους.

φέρνω στην τάξη  - παρουσιάζω κάτι γνωστό και οικείο – παρακολουθώ – επισκέπτομαι - βλέπω

Β) Βιώνοντας το νέο

Οι δραστηριότητες της διεργασίας αυτής προτρέπουν τους μαθητές σε νέες εμπειρίες, πραγματικές (π.χ. ομιλία ενός ατόμου) ή πολυτροπικές (π.χ. εικόνες, video, κείμενο, πληροφορίες). Για να μπορέσει μία εμπειρία να χαρακτηριστεί ως «νέα» θα πρέπει να λαμβάνεται το γνωστικό υπόβαθρο του μαθητή. Επιπλέον, για να έχει νόημα μία εμπειρία θα πρέπει να περιλαμβάνει στοιχεία που είναι ήδη γνωστά στο μαθητή και πάνω στα οποία εδράζει η προαγωγή της γνώσης.

Για τη διεργασία αυτή, ο εκπαιδευτικός αναζητά τις πρώτες νέες εμπειρίες που θα παρέχει στους μαθητές σε σχέση με τις νέες έννοιες/θεωρίες/δεξιότητες που επιδιώκει η μαθησιακή ενότητα.

Ειδική περιγραφή γνωστικής διεργασίας και ρήματα που την αποδίδουν

Οι μαθητές παρατηρούν ή συμμετέχουν σε άγνωστες μαθησιακές καταστάσεις και εμβαπτίζονται σε νέες καταστάσεις ή περιεχόμενα.

εισάγω κάτι λιγότερο οικείο, που ωστόσο προσφέρει κάποιο νόημα με την εμβάθυνση, ακούγοντας, παρακολουθώντας, βλέποντας, επισκεπτόμενος

Γ) Εννοιολογώντας με ορολογία

Για τη διεργασία αυτή αξιοποιούνται δραστηριότητες που επιτρέπουν στους μαθητές να αναγνωρίζουν νέες έννοιες/ιδέες/θέματα, να ομαδοποιούν και να ταξινομούν έννοιες/πράγματα, να αναπτύσσουν έννοιες και να δίνουν τον ορισμό τους, τα χαρακτηριστικά τους και τους κανόνες που τις διέπουν.

Για την υποστήριξη των μαθητών στη διεργασία αυτή, ο εκπαιδευτικός διερευνά τρόπους υποστήριξής τους στην πρόσκτηση των νέων εννοιών.

Ειδική περιγραφή γνωστικής διεργασίας και ρήματα που την αποδίδουν

Οι μαθητές ομαδοποιούν πράγματα σε κατηγορίες, εφαρμόζουν κριτήρια κατηγοριοποίησης των όρων και τους ορίζουν.

ορίζω ορολογίες - δημιουργώ γλωσσάριο - χαρακτηρίζω με τίτλους ένα σχεδιάγραμμα - ταξινομώ ή κατηγοριοποιώ ομοίων και ανομοίων αντικειμένων

Δ) Εννοιολογώντας με θεωρία

Οι δραστηριότητες αυτής της διεργασίας δίνουν στους μαθητές τη δυνατότητα να συνδέσουν έννοιες μεταξύ τους προκειμένου να γενικεύσουν καταστάσεις ή να χαρτογραφήσουν τις διασυνδέσεις μεταξύ των εννοιών.

Για το σχεδιασμό τους, ο εκπαιδευτικός αναζητάει τρόπους να υποστηρίξει τους μαθητές στην συστηματοποίηση των εννοιών και στην απόκτηση γνώσεων γύρω από τη συγκεκριμένη περιοχή.

Ειδική περιγραφή γνωστικής διεργασίας και ρήματα που την αποδίδουν

Οι μαθητές κάνουν γενικεύσεις χρησιμοποιώντας τις έννοιες και συνδέουν τους όρους σε εννοιολογικούς χάρτες ή θεωρίες.

σχεδιάζω ένα διάγραμμα - δημιουργώ ιδεοχάρτη ή συνθέτω περίληψη, ένα θεώρημα ή έναν τύπο που συνοψίζει μία αντίληψη

Ε) Αναλύοντας λειτουργικά

Η διεργασία αυτή αξιοποιεί δραστηριότητες όπου διερευνώνται τα αίτια, τα αποτελέσματα, οι σχέσεις και οι λειτουργίες των εννοιών.

Ο εκπαιδευτικός στο σχεδιασμό διερωτάται πώς θα αξιοποιήσει τις εμπειρίες των μαθητών, ώστε να είναι σε θέση να αναλύσουν λειτουργικά την σχέση των εννοιών.

Ειδική περιγραφή γνωστικής διεργασίας και ρήματα που την αποδίδουν

Οι μαθητές αναλύουν λογικές συνδέσεις, σχέσεις αιτίου - αποτελέσματος, δομές και λειτουργίες.

συνθέτω μία εξήγηση - δημιουργώ χάρτη ροής - σχεδιάζω τεχνικό διάγραμμα - δημιουργώ σενάριο ιστορίας - δημιουργώ ένα μοντέλο

ΣΤ) Αναλύοντας κριτικά

Στη διεργασία αυτή, οι δραστηριότητες στηρίζουν την ανάπτυξη κριτικής σκέψης στους μαθητές με βάση και χρησιμοποιώντας τις έννοιες που αποκτήθηκαν στις προηγούμενες διεργασίες.

Για τη διεργασία αυτή, ο εκπαιδευτικός επιδιώκει να δώσει στους μαθητές τους τρόπους να αντιμετωπίζουν το γνωστικό περιεχόμενο και τα αποτελέσματα που απορρέουν από αυτό με κριτική σκέψη.

Ειδική περιγραφή γνωστικής διεργασίας και ρήματα που την αποδίδουν

Οι μαθητές αξιολογούν τις δικές τους απόψεις, ενδιαφέροντα και κίνητρα, καθώς και των άλλων ανθρώπων.

αναγνωρίζω κενά και ελλείψεις - αναλύω το σκοπό (ποιο σκοπό εξυπηρετεί μία συγκεκριμένη γνώση) - προβλέπω και συζητώ συνέπειες - διεξάγω συζήτηση με επιχειρήματα - γράφω ένα σχόλιο

Ζ) Εφαρμόζοντας κατάλληλα

Η διεργασία αυτή αξιοποιεί δραστηριότητες που απαιτούν την εφαρμογή των γνώσεων σε πραγματικά προβλήματα και πραγματικές καταστάσεις.

Ο εκπαιδευτικός σχεδιάζει δράσεις που επιτρέπουν στους μαθητές  να εφαρμόσουν τη νέα γνώση σε κατάσταση ή περίσταση που είναι χαρακτηριστική για το γνωστικό περιεχόμενο.

Ειδική περιγραφή γνωστικής διεργασίας και ρήματα που την αποδίδουν

Οι μαθητές εφαρμόζουν τη νέα μάθηση σε πραγματικές καθημερινές καταστάσεις και δοκιμάζουν την εγκυρότητα των καταστάσεων αυτών.

γράφω – σχεδιάζω - εκτελώ με "σωστό τρόπο" - λύνω ένα πρόβλημα

Η) Εφαρμόζοντας δημιουργικά

Η διεργασία αυτή χρησιμοποιεί δραστηριότητες μετασχηματίζουσας μάθησης που απαιτούν τη μεταφορά των γνώσεων σε νέες καταστάσεις και σε διαφορετικά πλαίσια από αυτά που αποτελούσαν το περίβλημα κατάκτησής τους.

Για την πραγματοποίηση αυτής της διεργασίας ο εκπαιδευτικός αναζητά τρόπους οι μαθητές να εφαρμόσουν τη νέα γνώση μεταφέροντάς τις σε διαφορετική κατάσταση.

Ειδική περιγραφή γνωστικής διεργασίας και ρήματα που την αποδίδουν

Οι μαθητές κάνουν μία παρέμβαση στον κόσμο που ζουν, η οποία είναι καινοτόμα και δημιουργική ή μεταφέρουν αυτό που έμαθαν σε διαφορετικά περιβάλλοντα / καταστάσεις.

χρησιμοποιώ τις γνώσεις που απέκτησα με καινοτόμο τρόπο - επιχειρώ πνευματική καινοτομία - εφαρμόζω τη γνώση σε διαφορετικό περιβάλλον - προτείνω νέο πρόβλημα - μεταφέρω τη γνώση με διαφορετική σύνθεση απόδοσης των εννοιών